TEODOLİTLER VE TAKEOMETRE
- Jeodezide yatay ve düşey açıyı ölçmek amacıyla kullanılan aletlere denir.
- Yatay ve düşey açıyı dakika hassasiyetiyle ölçen optik mekanik aletlere takeometri denir.
- Yatay ve düşey açıyı saniye hassasiyetiyle ölçen optik mekanik aletlere teodolit denir.
- Takeometrilerde açı okumak basit olup doğrudan açı okunabilirken, teodolitlerde ilave düzenekler bulunmaktadır.
- Takeometrelerde kolayca açı okunurken üst ve alt kıl ağı çizgilerinin farkıyla da mira ve alet arasında mesafe dm hassasiyetiyle bulunur.
Aletsel Hatalar
- Matematiksel tasarım üretim sırasında tam olarak gerçekleşmemesi veya alet ayarının bozulmasından kaynaklanır
- Özel ölçü yöntemleri geliştirilerek
- Hata sebeblerini belirlemek için ek ölçü yapılarak
- Hataları önceden belirleyip önlem alarak giderilir.
Nivolar
Dürbün, düşey eksen, üç ayak vidaları, yatay az hareket vidaları ve asal eksene dik yatay düzleme paralel bir gözlem ekseni oluşturmak amacıyla kullanılan jeodezik yükseklik farkı ölçen alete denir.
Nivolar yerden en az 1.5 metre olacak şekilde alet bacakları yeteri kadar açık ve küresel düzeç ortaya gelecek şekilde kurulmalıdır.
Nivo Çeşitleri
- Sabit Dürbünlü
- Eğim Vidalı
- Tersinir
- Kompansatörlü
- Mikrometreli
- Dijital
- Lazerli Nivolar
Sabit Dürbünlü Nivolar
- Sabit dürbünlü nivolarda düzeç dürbüne dürbünde alete tespit edilmiştir.
- İki kısımdan oluşur (Üst ve Alt kısım)
- Üst kısımda düzeç ve dürbün vardır.
- Alt kısımda 3 adet tesviye vidaları bulunmaktadır. Bu vidalar asal eksen etrafında dönmektedir.
- Üst yapı kendisine dik bir konik mil ile alt yapıya bağlanmıştır.
- Dönme hareketi üst kısımdaki yatay az hareket vidasıyla sağlanır.
- Küresel düzeç ise tesviye vidalarıyla ortalanır.
Fenklajlı Nivolar
- Bu nivolarda üst ve alt kısım ince bir dişli ile birbirlerine bağlanmıştır.Bu dişliye fenkalaj vidası denir.
- Fenkalaj vidası yardımıyla dürbünün bir ucu düşey doğrultuda belirli bir miktar haraket edebilmekte ve düzeç kabarcığıını ortalamaya yarar.
Tersinir Nivolar
- Tersinir nivolarda dürbün 200 grad dönebilmektedir.
- Bu hareketi düzeçte dürbünle birlikte yaptığından düzeçin çift yüzlü olması gerekir. Bu sayede dürbünün her iki konumda okuma yapılarak eksen hatası etkisiz hale getirilir.
Kompansatörlü Nivolar
- Dürbünlerinde gözlem doğrultusunu otomatik olarak yatay hale getiren düzenler bulunan nivolara denir.
- Kompansatörlü ve Sayısal Nivolarda sadece küresel düzeç bulunur.
- Kompansatör, alet düzeçlendiği zaman otomatik olarak gözlem doğrultusunu yataya getirir.
Mikrometreli Nivolar
- Yüksek duyarlılık istenen ölçüm işlerinde kullanılmaktadır.
- Bu nivolarda objektifin önünde paralel yüzlü cam plaka bulunmaktadır. Bu plakanın hareketi ile gözlem noktasından gelen ışınlar kendisine paralel kaydırılır ve bu kaydırma işlemi mikrometre vidasıyla yapılmaktadır. Bu sayede milimetrenin onda biri okunurken yüzde biri tahmin edilmektedir.
Sayısal Nivolar (Dijital)
- Sayısal nivonun yapısı bir siyasal kamera ve kompansatörlü nivonun kombinasyonuna dayanır.
- Kompansatörlü nivolarla ortak özellikler gösterirken mira okumalarında farklılık göstermektedir.
- Sayısal nivoların normal otomatik nivolardan farkı göz yerini alan sıralı elektronik algılayıcıların bulunmasıdır.
- Elektronik algılayıcılar barkodlu miraların kodlanmış kısımlarını tanımakta ve bu görüntüden sinyal modeli oluşturarak değerlendirme birimine göndermektedir. Değerlendirme sonucu nivonun mirayı kestiği yerine uzaklıgı ve okunan değeri söylemektedir.
- Sayısal nivolar ulusal düşey kontrol ağlarının kurulması, bakımı ,iyileştirilmesinde veya deformansyon ölçmelerinde yani düşük hasssasiyet gerektiren yerlerde kullanılmaktadır.
Lazer Nivolar
- Lazerli nivoların menzili lazerin çıkış gücüne atmosferik şartlarına ve dedöktörün algılamasına baglıdır.
- Lazerli nivoların menzili 0-900m kadardır.
- Uzun menzilli çalışmalarda dikkat edilmesi gereken önemli hususlar yer eğriliği ve özellikle refraksiyon etkisidir.
- Tarımda, hassas eğim verilmesi gereken yerlerde (Futbol sahası gibi), iç dış mekan için kullanılır.
Elektro-Optik Uzunluk Ölçer
- Günümüzde taşıyıcı dalga olarak ışığın kullanıldığı aletlere denilmektedir.
- Elektro optik uzunluk ölçümünde 0.5-1 nm dalga boyundaki ışınlar kullanılmaktadır.
- Taşıyıcı dalga olarak ışık kullanıldıgından çok uzun ölçümlerde kullanılamaz.
- Elektro optik uzunluk ölçmelerde göndericiden yollanan elektromanyetik dalga yansıtıcıdan yansıyarak alıcıya ulaşır bu şekilde iki yöntemle ölçme yapılır
- İmpuls Yöntemi
- Elektro optik uzunluk ölçmelerde göndericiden yollanan elektromanyetik dalga yansıtıcıdan yansıyan dalganını tepe sayılarıyla hesaplanır.
2.Faz Farkı Yöntemi
- Elektro optik uzunluk ölçmelerde göndericiden yollanan elektromanyetik dalga yansıtıcıdan yansıyan dalganın faz farklarının sayılmasıyla elde edilen uzunluktur.
Elektronik Mesafe Ölçerler (EDM)
- Elektronik mesafe ölçerler klasik teodolitlere monte edilen elektromanyetik dalgalarla uzunluk ölçen alettir.
- Aletin bir optik gözlem ekseni bir de elektromanyetik gözlem ekseni vardır.
- Yatay ve düşey açı ölçmeleri teodolitten yapılırken mesafe ölçmeyi EDM yapmaktadır.
- Tek prizme ile 1 km, üçlü prizma ile 1,5 km uzunluk okunabilmektedir.
- Daha sonraları EDM’ler gelişerek elektronik açı okuyabilen teodolitlerle birleşerek elektronik takeometreler geliştirilmiştir.
Elektronik Total Station
- Açı, mesafe ve yükseklik ölçümünü yapmaya yarayan bir alettir. Elektronik Takeometre olarakta bilinir.
- TotalStation içerisinde bulunan Ölçme bilgisiprogramları ile size lazerin gidip gelme hızı içerisinde hesaplamalarını yaparak ekrana en son çıkan sonuçları yansıtır.
- Aplikasyon, Trigonometrik Nivelman, Alım , Kot bilgisi vb. işlemlerde kullanılır.
Uydudan Konum Belirleme
İlk yapay uydu 1957 yılında Sputnik-1 fırlatılmıştır. Küresel yer belirleme ve konumlandırma sistemi, uydularla arasındaki mesafeyi ölçererek dünya üzerinde bulunan konumu belirnecek noktayı zaman, yer ve hava şartını belirlemek için tasarlanan sürekli veri yollayan uydu ağıdır.
İlk Gps uydusu 1978 yılında fırlatılmıştır. GNSS’i geliştirmek için 10 uydu fırlatılmış ve bunlara Block-1 adı verilir.